Chụp ảnh Macro Focus Stacking

Trong thời gian gần đây, thể loại chụp ảnh cận cảnh thiên nhiên (macro) đã trở thành một hướng đi mới bên cạnh các hoạt động nhiếp ảnh quen thuộc. Ban đầu, thể loại này không phải là mối quan tâm chính, nhưng một cơ hội bất ngờ đã mở ra cánh cửa khám phá thế giới nhỏ bé nhưng đầy sống động của hoa dại và nấm. Việc chụp ảnh macro bắt đầu bằng một chiếc ống kính chuyên dụng được trang bị cho máy ảnh kỹ thuật số. Dù chưa có nhiều kinh nghiệm, nhưng quá trình thử nghiệm đã nhanh chóng mang lại những phát hiện thú vị. Những gì trước đây tưởng chừng như chỉ là cỏ dại lại hóa ra là các loài hoa dại đa dạng về hình dáng và màu sắc. Mỗi lần chụp là một lần khám phá, không chỉ về mặt hình ảnh mà còn về kiến thức sinh học và sự tinh tế của tự nhiên. Không gian chụp ảnh macro mang lại cảm giác hoàn toàn khác biệt so với môi trường ồn ào, đông đúc thường thấy trong các thể loại nhiếp ảnh khác. Đây là nơi của ánh sáng tự nhiên, sự yên tĩnh tương đối và những chi tiết nhỏ bé thường bị bỏ qua. Dù không phải lúc nào cũng đạt đến tỷ lệ 1:1 – tiêu chuẩn của ảnh macro – nhưng việc ghi lại toàn bộ hoa và lá vẫn rất quan trọng để phục vụ mục đích nhận diện và tư liệu hóa. Quá trình chụp ảnh kéo dài qua nhiều mùa, với mục tiêu ghi lại sự đa dạng của các loài thực vật. Tuy nhiên, điều kiện thời tiết khắc nghiệt có thể ảnh hưởng lớn đến kết quả, như những mùa hè khô hạn khiến hoa không nở như thường lệ. Trong khi đó, mùa thu lại mang đến cơ hội mới với sự xuất hiện của các loài nấm. Nhờ độ ẩm cao và lá rụng, nấm bắt đầu phát triển mạnh mẽ, từ những loại nhỏ như đầu kim cho đến những cây to bằng chiếc đĩa. Chụp ảnh macro không chỉ là kỹ thuật, mà còn là hành trình quan sát và thấu hiểu thiên nhiên ở cấp độ vi mô. Mỗi bức ảnh là một lát cắt của thế giới nhỏ bé nhưng đầy màu sắc và sự sống, mở ra một góc nhìn mới về vẻ đẹp tự nhiên quanh ta.

Khi bắt đầu chụp ảnh macro, thiết bị sử dụng là máy ảnh Micro Four Thirds với ống kính macro 30mm. Hệ thống này có lợi thế về độ sâu trường ảnh và chống rung trong thân máy, giúp chụp cầm tay ổn định ngay cả ở tốc độ màn trập thấp. Thân máy chống chịu thời tiết cũng hỗ trợ tốt khi làm việc ngoài trời.

Ảnh được chụp ở định dạng RAW để dễ chỉnh sửa hậu kỳ. Để tăng độ nét và chi tiết, kỹ thuật focus bracketing được áp dụng – máy sẽ chụp nhiều ảnh với điểm lấy nét khác nhau, sau đó ghép lại bằng phần mềm. Focus bracketing hoạt động tốt với ống kính lấy nét tự động và có thể thực hiện cầm tay, nhưng dùng chân máy và dây bấm sẽ cho kết quả ổn định hơn.

Focus stacking trong máy là một lựa chọn khác, nơi máy tự động ghép ảnh và tạo ra ảnh JPEG hoàn chỉnh. Tuy nhiên, phương pháp này dễ gặp lỗi nếu máy bị rung hoặc ánh sáng thay đổi, nên focus bracketing kết hợp xử lý hậu kỳ thường được ưu tiên hơn.

Việc thiết lập focus bracketing khá đơn giản: chỉ cần chọn số lượng ảnh và khoảng cách lấy nét giữa các ảnh. Các thông số này phụ thuộc vào chủ thể, tiêu cự và khẩu độ. Để tiện thao tác, có thể gán tính năng này vào nút tùy chỉnh trên máy ảnh.

Khi xử lý hậu kỳ, nên chỉnh sửa hàng loạt các file RAW trước khi ghép để đảm bảo đồng nhất về phơi sáng và màu sắc. Nhiều phần mềm chỉnh sửa ảnh hiện nay hỗ trợ tốt cho việc ghép ảnh từ focus bracketing.

Affinity Photo 2 là phần mềm chỉnh sửa ảnh mạnh mẽ, được xem là lựa chọn thay thế hợp lý cho Photoshop. Đây là phần mềm mua một lần, không cần thuê bao, và hỗ trợ cả Windows, macOS và iPadOS.

Về xử lý ảnh RAW, phần mềm vẫn còn hạn chế: chưa hỗ trợ tốt việc xử lý hàng loạt hoặc sao chép thiết lập giữa các ảnh. Tuy nhiên, với focus stacking, Affinity Photo 2 hoạt động rất hiệu quả. Chỉ cần vào File > New Focus Merge, chọn các ảnh cần ghép, phần mềm sẽ tự động căn chỉnh và ghép ảnh nhanh chóng.

Ảnh sau khi ghép không còn là file RAW, nhưng Affinity cho phép chỉnh sửa không phá hủy bằng các lớp (layers), có thể lưu lại dưới định dạng .afphoto để chỉnh sửa tiếp sau này, hoặc xuất ra JPEG và các định dạng khác.

Tóm lại, đây là một lựa chọn rất tốt cho focus stacking và chỉnh sửa ảnh nói chung, đặc biệt với mức giá hợp lý và không yêu cầu thuê bao.

ON1 Photo RAW là phần mềm chỉnh sửa ảnh tích hợp cả tính năng quản lý ảnh như Lightroom và chỉnh sửa như Photoshop, với mức giá hợp lý và không yêu cầu thuê bao. Phần mềm có nhiều công cụ hỗ trợ bằng AI như khử nhiễu, tách nền, phóng to ảnh, HDR và quản lý thư viện ảnh.

Về focus stacking, người dùng chỉ cần chọn các ảnh, nhấn biểu tượng Focus và điều chỉnh các tùy chọn trong cửa sổ hiện ra. Tuy nhiên, kết quả mặc định thường xuất hiện nhiều lỗi ảnh (artefacts) hơn so với các phần mềm khác. Dù có nhiều tính năng mạnh mẽ, chất lượng ảnh ghép từ focus stacking không thực sự ổn định.

Tóm lại, ON1 Photo RAW là một công cụ đa năng, phù hợp với người dùng cần tất cả trong một, nhưng với focus stacking, kết quả có thể không nhất quán tùy vào từng trường hợp.

Adobe Photoshop và Lightroom là bộ đôi phần mềm chỉnh sửa ảnh chuyên nghiệp, nổi tiếng với khả năng xử lý ảnh RAW mạnh mẽ (nhất là Adobe Camera RAW). Tuy nhiên, quy trình focus stacking trong hệ sinh thái Adobe khá phức tạp.

Đầu tiên, ảnh RAW cần được mở trong Lightroom để chỉnh sửa hàng loạt nếu cần. Sau đó, chọn Photo > Edit In > Open as Layers in Photoshop. Trong Photoshop, chọn tất cả các lớp, rồi vào Edit > Auto-Align Layers và tiếp theo là Edit > Auto-Blend Layers để ghép ảnh. Kết quả có thể lưu dưới dạng TIFF, PSD hoặc xuất ra JPEG sau khi chuyển sang 8-bit.

Chất lượng ảnh sau khi ghép rất tốt, nhưng quy trình nhiều bước, không trực quan như các phần mềm khác. Ngoài ra, Adobe sử dụng mô hình thuê bao, nên người dùng phải trả phí hàng tháng để tiếp tục sử dụng.

Tóm lại, Adobe mang lại kết quả chất lượng cao, nhưng quy trình focus stacking khá rườm rà và yêu cầu nhiều thao tác thủ công.

Helicon Focus là phần mềm chuyên dụng cho focus stacking, với giao diện đơn giản, tốc độ xử lý nhanh và dễ sử dụng. Tuy nhiên, đây là công cụ chỉ phục vụ một mục đích duy nhất, nên vẫn cần thêm phần mềm khác để chỉnh sửa ảnh hoàn chỉnh.

Phần mềm không xử lý trực tiếp file RAW, nên cần dùng thêm trình chuyển đổi RAW như Adobe DNG hoặc công cụ tích hợp sẵn của hệ điều hành. Helicon Focus có nhiều gói bản quyền, từ thuê bao hàng năm (30–65 USD) đến bản quyền trọn đời (115–240 USD), tùy theo tính năng.

Dù giá cao hơn so với các phần mềm đa năng như Affinity Photo, Helicon Focus vẫn được nhiều nhiếp ảnh gia macro tin dùng nhờ hiệu quả và độ ổn định trong việc ghép ảnh.

Tổng kết phần mềm xử lý ảnh focus stacking

Phần mềm	Ưu điểm chính	Hạn chế chính
Affinity Photo 2	Dễ sử dụng, ghép ảnh nhanh, chỉnh sửa ảnh mạnh mẽ, giá rẻ, không thuê bao	Xử lý RAW còn hạn chế, không hỗ trợ batch RAW tốt
ON1 Photo RAW	Tính năng đa dạng, tích hợp AI, không cần thuê bao	Ảnh ghép thường có lỗi (artefacts), chất lượng không ổn định
Photoshop/Lightroom	Xử lý RAW mạnh, chất lượng ảnh ghép cao	Quy trình focus stacking phức tạp, yêu cầu thuê bao
Helicon Focus	Chuyên dụng cho focus stacking, nhanh, dễ dùng	Không chỉnh sửa ảnh, cần phần mềm RAW riêng, giá cao hơn Affinity
OM Workspace	Miễn phí, hỗ trợ tốt cho người dùng Olympus/OM System	Chỉ dùng được với máy và ống kính Zuiko nhất định

---

Lời khuyên cho người mới bắt đầu

• Nếu đang tìm phần mềm đa năng, dễ dùng, giá hợp lý, Affinity Photo 2 là lựa chọn hàng đầu.
• Nếu đã dùng Photoshop/Lightroom, có thể tận dụng luôn, dù quy trình hơi rườm rà.
• Nếu chỉ tập trung vào focus stacking chuyên sâu, Helicon Focus là công cụ đáng cân nhắc.
• ON1 Photo RAW có nhiều tính năng, nhưng chất lượng ảnh ghép chưa ổn định.
• OM Workspace phù hợp nếu bạn dùng hệ máy Olympus/OM System.

---

Việc khám phá kỹ thuật focus bracketing và các phần mềm hỗ trợ đã mở ra một cách tiếp cận mới với ảnh macro – giúp ghi lại chi tiết nhỏ nhất trong tự nhiên một cách rõ nét và sống động. Nếu bạn cũng đang bắt đầu hành trình này, hy vọng bảng tổng hợp trên sẽ giúp bạn chọn được công cụ phù hợp.