Ống kính Tilt-Shift là dòng sản phẩm đặc biệt dành cho nhiếp ảnh – thậm chí cả quay phim. Khi kết hợp với khả năng chụp macro, loại ống kính này lại càng đa năng và sáng tạo hơn nữa. Vậy thực sự bạn sẽ làm được gì với một chiếc ống kính “biết uốn cong” theo ý mình?

Nếu so sánh vui, cấu tạo của ống kính tilt-shift giống như một khối Rubik, biến hóa linh hoạt; còn tính năng thì chẳng khác gì một chiếc dao đa năng – giúp bạn giải quyết nhiều bài toán nhiếp ảnh vốn rất khó. Trên thị trường, những mẫu lens tilt-shift luôn nằm ở phân khúc đặc biệt, đáp ứng cho nhóm khách hàng có nhu cầu riêng biệt. Tuy nhiên, ai từng sử dụng và khai thác triệt để thì đều chia sẻ, đây chính là công cụ giúp mọi tác vụ phức tạp trở nên đơn giản hơn.

Hãy nói một cách dễ hiểu nhất:

• Tilt-shift nghĩa là gì?

• Khả năng nghiêng hay dịch chuyển của lens dùng để làm gì?

• Lens macro khác biệt ra sao – và kết hợp lại thì có lợi thế gì?

Bài viết này sẽ giải thích ngắn gọn, dễ hiểu để bạn có thể nắm bắt và ứng dụng ngay.

Lens Shift

Khả năng dịch chuyển (shift) là một tính năng hiếm có mà phần lớn các ống kính thông thường không được trang bị. Đối với những dòng lens chuyên hỗ trợ shift, thiết kế sẽ gồm hai bộ phận chính:

• Một phần gắn cố định vào thân máy ảnh, được gọi là “đế” (base).

• Một phần phía ngoài, được nối với phần đế thông qua bộ phận cơ học cho phép dịch chuyển – chúng ta gọi đó là “ống di động” (barrel).

Khi sử dụng cơ chế shift, phần “ống di động” này có thể di chuyển theo hai chiều: lên/xuống (theo trục dọc) hoặc sang trái/phải (theo trục ngang). Một số lens tilt-shift cao cấp còn cho phép xoay phần đế để thay đổi hướng dịch chuyển, giúp bạn có thể canh chỉnh ảnh theo trục chéo một cách linh hoạt.

Nói đơn giản, shift lens giúp bạn dễ dàng điều chỉnh bố cục và khung hình mà không cần di chuyển máy ảnh, đặc biệt lợi thế khi chụp các công trình kiến trúc hoặc sản phẩm, giúp hạn chế méo hình do góc chụp khó.

Ý nghĩa của thao tác này là dịch chuyển khung hình theo hướng mong muốn mà không cần nghiêng máy ảnh, từ đó tránh được hiện tượng méo phối cảnh.

Kỹ thuật này có thể được sử dụng để chụp một bức ảnh duy nhất với bố cục chính xác trong trường hợp bị giới hạn không gian chụp, hoặc chụp nhiều khung hình liên tiếp rồi ghép lại thành ảnh panorama góc rộng, giữ được phối cảnh tự nhiên và không bị biến dạng.

Ống kính Tilt

Ngược lại, khả năng nghiêng (tilt) của ống kính tạo ra một chuyển động hoàn toàn khác và mang lại hiệu ứng khác biệt.

Nếu ống kính shift giữ nguyên vị trí máy ảnh và chỉ dịch chuyển khung hình, thì ống kính tilt thực sự xoay thân ống kính theo một hướng nhất định trong khi máy ảnh vẫn giữ nguyên vị trí tương đối.

Chuyển động này cũng ảnh hưởng đến phối cảnh, nhưng đó chỉ là tác động phụ; hiệu ứng chính mà thao tác tilt mang lại là thay đổi mặt phẳng tiêu cự (focal plane) của hình ảnh.

Hãy tưởng tượng cảm biến của máy ảnh như một mặt phẳng, và mặt phẳng tiêu cự (focal plane) là một mặt phẳng khác song song hoàn toàn với cảm biến.

Mặt phẳng tiêu cự chính là lớp không gian nằm trong vùng nét của ảnh, và độ dày của lớp này — tức là độ sâu trường ảnh (depth of field) — phụ thuộc vào khẩu độ mà bạn thiết lập.

Về bản chất, ống kính tilt cho phép nghiêng mặt phẳng tiêu cự, giúp bạn kiểm soát và thay đổi các lớp không gian nằm trong vùng nét của ảnh — và điều này có thể tạo ra hai hiệu ứng trái ngược nhau.

Nếu các chủ thể nằm trên cùng một hàng song song với cảm biến máy ảnh, việc nghiêng thân ống kính sẽ cho phép bạn chọn lọc vùng nét — làm rõ một chủ thể và làm mờ các chủ thể còn lại, dù tất cả đều cách máy ảnh cùng một khoảng cách.

Ngược lại, khi chụp một chủ thể không hoàn toàn song song với cảm biến máy ảnh, việc nghiêng thân ống kính sẽ giúp căn chỉnh mặt phẳng tiêu cự trùng với mặt phẳng của chủ thể.

Khi lấy nét chính xác, kỹ thuật này sẽ tối đa hóa lượng chi tiết của chủ thể nằm trong vùng nét, giúp toàn bộ chủ thể được thể hiện rõ ràng và sắc nét hơn.

Macro và Độ phóng đại

Độ phóng đại (Magnification) là tỷ lệ giữa kích thước hình ảnh của vật thể được chiếu lên cảm biến máy ảnh và kích thước thật của vật thể. Hãy hình dung đây là cách mà cảm biến máy ảnh “nhìn thấy” vật thể — chính là góc nhìn thực tế trong nhiếp ảnh.

Nếu vật thể xuất hiện lớn hơn kích thước thật của nó trong ảnh, tức là độ phóng đại vượt quá 100%, hay nói cách khác là tỷ lệ phóng đại lớn hơn 1:1. Ngược lại, nếu vật thể xuất hiện nhỏ hơn kích thước thật, như trong hầu hết các bức ảnh thông thường, thì độ phóng đại nhỏ hơn 1:1.

Để dễ hình dung, hãy tưởng tượng bạn chụp toàn thân một người. Việc toàn bộ cơ thể vừa khít trong khung hình của cảm biến, vốn nhỏ hơn người thật rất nhiều, cho thấy độ phóng đại thấp hơn nhiều so với 1:1. Nếu người đó lớn gấp 100 lần kích thước khung cảm biến, thì độ phóng đại tương đương 1:100.

Ống kính macro về bản chất là những ống kính có tỷ lệ phóng đại 1:1 (hoặc cao hơn) và có khả năng lấy nét ở khoảng cách rất gần với chủ thể, giúp vật thể xuất hiện trong ảnh với kích thước thật tương ứng với cảm biến máy ảnh.

Tỷ lệ 1:1 được xem là “macro thực thụ” (true macro), mặc dù một số ống kính có thể chưa đạt đến tỷ lệ này nhưng vẫn cho phép chụp cận cảnh với khả năng lấy nét rất gần.

Ngược lại, những ống kính có độ phóng đại cao hơn đáng kể, chẳng hạn 2:1, sẽ khiến vật thể xuất hiện lớn gấp đôi kích thước thật trong ảnh.

Với tất cả những khái niệm trên, hãy cùng xem xét ống kính này — một ống kính kết hợp đầy đủ các khả năng shift, xoay, tilt và đồng thời cho tỷ lệ phóng đại 1:1, đó là Laowa 55mm f/2.8 Tilt-Shift Macro.

Laowa 55mm f/2.8 Tilt-Shift 1x Macro

So với các ống kính 55mm thông thường và ngay cả hầu hết các ống kính macro, Laowa 55mm f/2.8 có kích thước khá lớn. Ống kính sở hữu vỏ kim loại toàn phần, đặc trưng của các ống Laowa, với kích thước 16,2 x 8,5 cm và trọng lượng nặng 1,345 kg (3 lbs).

Phía trước ống kính là ren filter 77mm, được bao quanh bởi loa che kim loại sâu 2 cm có thể tháo rời. Ống kính chỉ hỗ trợ lấy nét tay (manual focus) và có các phiên bản gắn cho Sony E, Nikon Z, Canon R và Leica L.

Gần phần đầu xa của ống kính là vòng zoom dài 5,5 cm (2,3 inch), có thang đo khoảng cách lấy nét và tỷ lệ phóng đại ở phía dưới. Ngay phía dưới là vòng khẩu độ rộng 0,6 inch với các nấc nhấn nhẹ cho các giá trị f/2.8, 4, 5.6, 8, 11 và 22.

Tiếp theo là vòng gắn collar xoay có tích hợp đế tripod tương thích Arca-Swiss, dài khoảng 2,5 inch. Khi sử dụng với đầu tripod kiểu Arca-Swiss, đế này còn có thể hoạt động như một thanh trượt macro ngắn bằng cách nới lỏng một phần kẹp khóa nhanh (quick-release clamp). Tuy nhiên, sẽ hoàn hảo hơn nếu được trang bị một thanh trượt mini tích hợp, cho phép thân collar di chuyển tiến-lùi so với đế/plate và được điều khiển bằng một núm riêng.

Vòng này còn kèm theo một núm nhỏ để khóa thân ống kính khi xoay, với các vạch đánh dấu góc xoay xung quanh, giúp giữ chính xác hướng quay khi thao tác tilt hoặc shift.

Ngay dưới collar là một phần dày hơn, hình chữ nhật dài 1,5 inch, chứa cơ chế nghiêng (tilt mechanism). Cơ chế này cho phép thân ống kính nghiêng lên đến 12 mm sang mỗi bên. Một núm lớn ở một bên điều khiển chuyển động nghiêng, trong khi núm nhỏ ở phía đối diện điều chỉnh lực ma sát của cơ chế tilt. Cả hai bên đều có các vạch đánh dấu mức độ nghiêng để người dùng dễ theo dõi.

Phía sau và dưới phần tilt là một nút bấm màu bạc, cho phép xoay toàn bộ phần trước của ống kính (từ cơ chế tilt đến thấu kính phía trước) 90 độ, giúp chuyển hướng chuyển động tilt giữa chiều ngang và chiều dọc một cách linh hoạt.

Ngay sau phần tilt là một phần mỏng hơn, hình chữ nhật dài 0,6 inch, chứa cơ chế dịch chuyển (shift mechanism). Ở giữa phần này có một đường đánh dấu nơi tiếp giáp giữa đế và thân ống kính, xác định trục chuyển động shift.

Một bên là núm điều khiển shift, kèm theo vạch chỉ mức dịch chuyển, trong khi bên đối diện là núm điều chỉnh lực ma sát/khóa shift. Trên máy ảnh full-frame, ống kính này có thể dịch chuyển tối đa 10 mm sang cả hai hướng.

Ngoài ra, một nút bấm ở góc phần shift cho phép xoay đế 360 độ, giúp thay đổi trục dịch chuyển sang chiều ngang, chiều dọc hoặc đường chéo một cách linh hoạt.

Ứng dụng và trải nghiệm người dùng

Ống kính tilt-shift, đã tồn tại khá lâu, mang đến nhiều ứng dụng đa dạng trong nhiếp ảnh. Khi không sử dụng các chức năng shift hay tilt, chúng vẫn hoạt động như bất kỳ ống kính thông thường nào cùng tiêu cự, cho phép người dùng chụp ảnh như một ống kính chuẩn.

Nhờ khả năng dịch chuyển (shift), các ống kính tilt-shift, bao gồm Laowa 55mm f/2.8 Tilt-Shift, lý tưởng để chụp kiến trúc, nội thất và các cảnh vật cần kiểm soát phối cảnh chính xác. Bằng cách giữ máy ảnh ở vị trí thăng bằng, người dùng có thể tránh được hiện tượng méo phối cảnh. Tuy nhiên, khi chụp các công trình lớn, chủ thể cần cách máy ảnh một khoảng đủ xa.

Ống kính cũng rất phù hợp với nhiếp ảnh phong cảnh hoặc đô thị, có thể chụp một khung hình đơn hoặc ghép nhiều khung hình tạo panorama với kích thước ảnh lớn hơn rất nhiều. Về mặt phối cảnh, kết quả tương tự như khi sử dụng một ống kính hơi rộng hơn, nhưng với độ phân giải cao hơn đáng kể so với cảm biến máy ảnh đơn lẻ.

Với tính năng macro tích hợp trên ống kính tilt-shift này, các hiệu ứng tương tự cũng có thể áp dụng cho những vật thể nhỏ hơn nhiều.

Khi chụp sản phẩm hoặc tĩnh vật, chức năng shift của ống kính có thể được sử dụng để tạo panorama lớn hơn, bao phủ diện tích bề mặt rộng hơn. Chức năng tilt cũng giúp căn chỉnh mặt phẳng tiêu cự khi cạnh dài của vật thể không hoàn toàn song song với cảm biến máy ảnh, nhờ đó nhiều chi tiết nhỏ của vật thể được giữ nét, đồng thời dễ dàng thực hiện focus stacking để tạo ảnh macro siêu chi tiết.

Một ứng dụng khác của tilt là đặt máy ảnh ở góc mà phản xạ ánh sáng ít hơn khi nguồn sáng không thể di chuyển, giúp điều chỉnh mặt phẳng tiêu cự và lấy nét chính xác, ngay cả khi chụp từ góc nhìn khá xiên.

Các hiệu ứng tương tự cũng có thể áp dụng cho nhiếp ảnh macro thiên nhiên. Ống kính có khả năng lấy nét gần tới 27 cm từ cảm biến (tức là dưới 10 cm từ thấu kính phía trước) và cung cấp tỷ lệ phóng đại 1:1, giúp chụp cận cảnh các loài côn trùng, hoa lá hoặc chi tiết thiên nhiên nhỏ mà bằng mắt thường khó có thể quan sát rõ.

Cơ chế shift giúp điều chỉnh vị trí máy ảnh một cách chính xác, vì một thay đổi nhỏ cũng có thể làm lệch hoàn toàn bố cục khung hình.

Trong khi đó, cơ chế tilt cho phép đưa nhiều chi tiết vào vùng nét, có thể kết hợp hoặc không kết hợp focus stacking. Ngoài ra, tilt cũng có thể được sử dụng để lấy nét chọn lọc (selective focus); tuy nhiên, khi lấy nét ở khoảng cách cực gần, độ sâu trường ảnh (depth of field) trở nên rất hẹp, nên việc này có thể ít cần thiết hơn.

Như đã đề cập, ống kính tilt-shift là loại ống kính có khả năng xoay và nghiêng, giúp bạn đạt được bố cục mong muốn hoặc vượt qua những thách thức quang học. Khi được kết hợp với khẩu độ lớn tối đa f/2.8 và khả năng phóng đại 1:1, ống kính này về cơ bản biến hình và mở rộng tiềm năng để tạo ra bức ảnh hoàn hảo.

Việc sử dụng ống kính yêu cầu thời gian làm quen do có nhiều núm, vòng và nút điều khiển, nhưng một khi đã thành thạo, nó có thể tạo ra những bức ảnh vốn khó hoặc không thể thực hiện được, đồng thời giúp đơn giản hóa nhiều tác vụ nhiếp ảnh đầy thách thức.